Ο Τοξότης [Sagittarius, συντ.Sgr] είναι ένας νότιος αστερισμός του Ζωδιακού κύκλου1, πλήρως ορατός σε γεωγραφικά πλάτη μεταξύ 44° Βόρεια έως –90° Νότια.
Οι αστερισμοί Ασπίς, Όφις, Οφιούχος, Σκορπιός, Νότιος Στέφανος, Τηλεσκόπιον, Μικροσκόπιον, Αιγόκερως και Αετός, συνορεύουν με τον Τοξότη.
Οι αστέρες τ, ζ, σ, φ, λ, ε, δ, η και γ2 Τοξότου σχηματίζουν ένα εύκολα αναγνωρίσιμο σχήμα μιας μεγάλης τσαγιέρας, από της οποίας το στόμιο φαίνεται να εξέρχεται ως ατμός ο Γαλαξίας μας. Η έκταση του Τοξότη είναι 867,4 τετ. Μοίρες [15ος].
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: Οι περισσότεροι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς συμφωνούν στη ονομασία Τοξότης για τον αστερισμό [Ερατοσθένης, Ίππαρχος, Πλούταρχος, Πτολεμαίος], αλλά ο Άρατος δίνει τα ονόματα: Τοξευτής και Ρύτωρ τόξου. Ανάλογες είναι οι παραλλαγές στα λατινικά: Sagittifer, Sagittiger, Sagittipotens. Ο Υγίνος ονομάζει τον Τοξότη, Croton, δηλαδή γελαδάρη.
Σε διάφορες γλώσσες ο Τοξότης λεγόταν «τόξο»: Al Kaus [Αραβία], που παραφθάρηκε σε Elkausu ή Elkusu, Keshta στη Συρία, Kaman και Nimasp, στην Περσία. Στους Εβραίους ήταν γνωστός ως Kesheth2, που σημαίνει και πάλι τόξο, ενώ Kertko ήταν για τους Χαλδαίους. Ορισμένοι πρώιμοι αστρονομικοί χάρτες απεικονίζουν τον Τοξότη ως ένα τόξο με ένα βέλος.
Ο Νοβίδιος υποστήριξε πως ο Τοξότης ήταν ο βασιλιάς του Ισραήλ Ιωάς, που τοξεύει βέλη προς τα ανατολικά κατ' εντολήν του θνήσκοντος προφήτη Ελισσαίου, αλλα η βιβλική «σχολή» ταύτιζε τον αστερισμό με τον Απόστολο και Ευαγγελιστή Ματθαίο. Η πρώτη καταγεγραμμένη απεικόνιση του Τοξότου βρίσκεται στην περιγραφή του από τον Ερατοσθένη ως Σάτυρου(!) που ίσως προήλθε από τα χαρακτηριστικά του πρωταρχικού Κενταύρου στη Μεσοποταμία.
Άλλοι θεωρούν τον Τοξότη ως τον Χείρωνα. Αξίζει να σημειωθεί πως το βέλος του Τοξότη σημαδεύει πάντα την καρδιά του Σκορπιού. Επιγραφές στη Μεσοποταμία περιγράφουν τον Τοξότη ως τον «Γίγαντα Βασιλέα του Πολέμου», ταυτίζοντάς τον έτσι με τον τοξότη θεό του πολέμου, τον Νεργκάλ. Οι Ασσύριοι τον συνέδεαν με τον ένατο μήνα τους, (Νοέμβριος-Δεκέμβριος), όπως και τον Ωρίωνα. Στην ύστερη αρχαία Αίγυπτο, ο Τοξότης απεικονίζεται με την προσθήκη ενός προσώπου λιονταριού, δηλαδή διπρόσωπος, ενώ ο Κίρχερ παραθέτει το όνομα Πιμάηρε από τους Κόπτες.
Στην Ινδία ο Τοξότης ήταν αρχικώς ένα άλογο ή ένας ιππέας, με το όνομα Acvini. Στην αρχαία Αραβία οι δύο μικρές συγκενρώσεις άστρων στη μύτη και την ουρά του βέλους του Τοξότη ήταν η μεν δυτική (γ, δ, ε και η Τοξότου) οι Al Na'am al Warid [Στρουθοκάμηλοι Που Πηγαίνουν] η δε ανατολική ( σ, ζ, φ, χ και τ) οι Al Na'am al Sadirah, [Στρουθοκάμηλοι που Επιστρέφουν.] Στην Κίνα ο Τοξότης σχημάτιζε δύο σεληνιακούς οίκους, τον νοτιότερο Ki [Κόσκινο] και τον βορειότερο Nan Tow [μεγάλη κουτάλα σερβιρίσματος]. Ολόκληρος όμως ο αστερισμός ήταν για τους Κινέζους η Τίγρις, ή το Sei Mu [το κλαδεμένο δέντρο].
Η ΨΕΥΔΟΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ Ο ΤΟΞΟΤΗΣ: Ως ζωδιακός αστερισμός, ο Τοξότης συνδέθηκε με την Αστρολογία και άλλες προλήψεις και θρύλους. Οι αρχαίοι αστρολόγοι τον θεωρούσαν Οίκο του Διός, επειδή ο πλανήτης Δίας υποτίθεται ότι δημιουργήθηκε σε αυτόν. Την «τιμή» αυτή πάντως μοιραζόταν με τον Υδροχόο και τον Λέοντα! Ο Τοξότης ήταν το ζώδιο της Αρτέμιδος για τους Ρωμαίους, που τον αποκαλούσαν Dianae Sidus. Πίστευαν ότι είναι γενικώς γόνιμο(!) ζώδιο, από την εποχή των Βαβυλωνίων. Τα “ιερά χρώματα” του ζωδίου ήταν το κίτρινο και το πρασινοκόκκινο. Στην εποχή μας ο `Ηλιος βρίσκεται (όπως φαίνεται από τη Γη) μέσα στα όρια του Τοξότου από τις 19 Δεκεμβρίου ως τις 20 Ιανουαρίου, διαφορετικές δηλαδή μέρες από τις μέρες που προφητεύουν τα μελλούμενα για τους “πιστούς” τους οι αστρολόγοι, ενώ οι ημερομηνίες αυτές μετατίθενται προς τα εμπρός με ρυθμό 1 ημέρα ανά 71,1 έτη.
ΦΩΤΕΙΝΟΤΕΡΟΙ ΑΣΤΕΡΕΣ: Ο αστερισμός περιλαμβάνει 194 ορατά άστρα [φ.μ.≤6,5]. Οι κυριότεροι αστέρες του αστερισμού έχουν ιδιαίτερα ονόματα. Ο αστέρας α Τοξότου είναι γνωστός με το όνομα Rukbat. Ο β1 Τοξότου, διπλός αστέρας, είναι γνωστός ως Προπορευόμενος [Arkab] και ο β2 ως Επόμενος. Ο γ2 είναι ο Alnasl. Ο δ, διπλός αστέρας, ονομάζεται Kaus Meridionalis. Ο ε, επίσης διπλός, ο φωτεινότερος του αστερισμού [φ.μ. 1,79], είναι γνωστός ως Kaus Australis. Ο ζ, διπλό σύστημα, είναι ο Ascella. Ο η είναι Sephdar, ο λ ο Kaus Borealis. Ο π είναι ο Al Baldah. Ο τ είναι ο Εκατηβόλος. Ο σ, δεύτερος φωτεινότερος (φ.μ.2,05), είναι ο Nunki. Ο μ, είναι πενταπλός αστέρας [φ.μ. 3,84]. Είναι ο μακρινότερος από τους φωτεινούς αστέρες του αστερισμού. Απέχει από τη Γη πάνω από 3.000 έτη φωτός. Ο ρ1 [φ.μ. 3,92], απέχει από τη Γη 122 έτη φωτός. Ο 62 Τοξότου, μεταβλητός αστέρας, είναι ερυθρός γίγαντας. Μαζί με τους αμυδρότερους ω Τοξότου, 59 και 60 Τοξότου σχηματίζουν ένα χαρακτηριστικό μικρό τετράπλευρο, αυτό του Πτολεμαίου.
ΑΞΙΟΣΗΜΕΙΩΤΑ: Το πιο αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό του Τοξότου είναι ότι μέσα σε αυτόν φαίνεται το κέντρο του Γαλαξία μας, 28.000 έτη φωτός από τη Γη. Η ραδιοπηγή Τοξότης A* (Sagittarius A*) συνδέεται με τη γιγάντια υποτιθέμενη μαύρη τρύπα του γαλαξιακού κέντρου.
Τα δύο διάσημα φωτεινά νεφελώματα του Τοξότου είναι το Νεφέλωμα Λιμνοθάλασσας (M8), ορατό ακόμα και με γυμνό μάτι, και το Τρισχιδές Νεφέλωμα (M20). Αρκετά φωτεινό είναι και το λεγόμενο «Νεφέλωμα Ωμέγα» (M17). Ο ερυθρός νάνος Ross154 [φ.μ. 10,44], βρίσκεται πολύ κοντά στη Γη και το Ηλιακό μας Σύστημα. Απέχει 9,68 έτη φωτός ή 91,6 τρισεκ. χλμ., γεγονός που τον καθιστά τον ενδέκατο κοντινότερο αστέρα ανάμεσα στα τρισεκατομμύρια τρισεκατομμυρίων άστρα του Σύμπαντος.
Μάλιστα η απόστασή του μειώνεται, καθώς μας πλησιάζει με ταχύτητα 6,9 χλμ/δευτ. Θα μας προσπεράσει στο μέλλον ερχόμενος σε μία ελάχιστη απόσταση και μετά θα αρχίσει να απομακρύνεται. Ο κυανός υπεργίγαντας Pistol Star είναι πιθανότατα ο μεγαλύτερης μάζας γνωστός αστέρας.
Το φωτεινότερο ανοικτό σμήνος αστέρων στον Τοξότη είναι το Μ25 με φαινόμενο μέγεθος 4,6, ενώ βρίσκεται στην εκτιμώμενη απόσταση των 2.000 ετών φωτός από τη Γη). Τα Μ18, Μ21 και Μ23 είναι επίσης ανοικτά σμήνη στον αστερισμό.
Το σφαιρωτό σμήνος Μ22, με μισό περίπου εκατομμύριο άστρα, είναι από τα φωτεινότερα του ουρανού [φ.μ. 5,1]. Με φαινόμενη διάμετρο 24΄ φαίνεται μεγάλο όσο ο δίσκος της Σελήνης. Η πραγματική του διάμετρος υπολογίζεται στα 95 έτη φωτός, με την απόστασή του από τη Γη να εκτιμάται στις 10.000 έτη φωτός.
Επίσης σφαιρωτά αστρικά σμήνη στον Τοξότη είναι τα Μ55, Μ28, Μ69, Μ70 Μ75 και Μ54 [εξωγαλαξιακό]. Εξωηλιακοί πλανήτες στον Τοξότη έχουν ανιχνευθεί γύρω από τους αστέρες HD 169830 [118,5 έ. φ. από τη Γη] και HD 179949, σε απόσταση 88 ετών φωτός.
Ο σφαιροειδής γαλαξίας Νάνος του Τοξότη, είναι ο δεύτερος πλησιέστερος στη Γη γαλαξίας. Ανακαλύφτηκε το 1994 και απέχει από τη Γη 60.000 ως 70.000 έτη φωτός. Καταλαμβάνει μεγάλη έκταση στον ουρανό, 7,5 επί 3,6 μοίρες, και έχει διάμετρο τουλάχιστον 10.000 ετών φωτός, αλλά είναι δυσδιάκριτος.
Konstantinosa.oikonomou@gmail.com
1. Ο Ζωδιακός Κύκλος, είναι η ζώνη του ουρανού που περικλείει τους 13 αστερισμούς που βρίσκονται επί της εκλειπτικής. Η εκλειπτική είναι η φαινομενική διαδρομή που εμφανίζει να διαγράφει ο ήλιος, σε σχέση με τη θέση των άστρων, κατά τη διάρκεια του χρόνου. Μια σχετικά στενή ζώνη ή εκλειπτικός δακτύλιος περικλείει επίσης τη φαινομενική διαδρομή όλων των πλανητών. Αυτό συμβαίνει διότι στην πραγματικότητα οι τροχιές όλων των πλανητών γύρω από τον ήλιο βρίσκονται σχεδόν στο ίδιο επίπεδο [εκλειπτικό επίπεδο].
2. Κατά την αντιστοιχία των 12 ζωδίων με τις 12 φυλές του Ισραήλ, ο Τοξότης ήταν το έμβλημα των φυλών Εφραίμ και Μανασσή.
Το βίντεο: https://www.youtube.com/watch?v=MdqDwkzZuEM&t=9s
ΛΕΖΑΝΤΕΣ 1. ΧΑΡΤΗΣ ΑΣΤΕΡΙΣΜΟΥ
2. ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ ΑΣΤΕΡΙΣΜΟΥ ΣΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ
3. ΑΣΤΕΡΕΣ ΤΟΞΟΤΗ
4. ΚΑΛΛΙΤΕΧΝ. ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ
5. Η ΡΑΔΙΟΠΗΓΗ ΤΟΥ ΤΟΞΟΤΗ
6. ΤΟ ΝΕΦΕΛΩΜΑ ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑ
7 ΤΟ ΤΡΙΣΧΙΔΕΣ ΝΕΦΕΛΩΜΑ
8. ΕΞΩΗΛΙΑΚΟΣ ΠΛΑΝΗΤΗΣ ΣΤΟΝ ΤΟΞΟΤΗ
9. Ο ΓΑΛΑΞΙΑΣ ΝΑΝΟΣ ΤΟΞΟΤΗ
10. ΖΩΔΙΑΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΙ ΕΚΛΕΙΠΤΙΚΗ
