1. Το Σχολείο της Τσαριτσάνης Η Τσαριτσάνη, όπως και άλλες κωμοπόλεις της Αν. Θεσσαλίας (Ραψάνη, Αμπελάκια, Τύρναβος, Κρανιά, κ. α.), ήταν κατά το 18ο αιώνα σημαντικά βιοτεχνικά κέντρα. Επόμενο ήταν να ανθίσει και η παιδεία.
Το Σχολείο της Τσαριτσάνης ιδρύθηκε στα τέλη του 17ου αιώνα (ίσως και λίγο μετά το 16001), ενώ μετά το 1750 το πρόγραμμά του εμπλουτίστηκε με περισσότερα γνωστικά αντικείμενα. Γνωστότεροι δάσκαλοι του Σχολείου ήταν οι ντόπιοι Ν. Πεταλάς και Χρύσανθος Κουλούρης, ο Σεβαστός Λεοντιάδης από την Καστοριά, ο Τυρναβίτης Ιωάννης Πέζαρος.
Το 1789 ο Λαρισαίος δάσκαλος του Γένους Κων/νος Κούμας ανέλαβε τη διεύθυνση του ιδρύματος. Επόμενος διευθυντής
διετέλεσε για μικρό χρονικό διάστημα ο ιερομόναχος Γερμανός και ύστερα απ΄ αυτόν ο ντόπιος μεγάλος διδάσκαλος του Γένους Κων. Οικονόμος εξ Οικονόμων. Ο Οικονόμος οργάνωσε σε καλύτερες βάσεις το Σχολείο της πατρίδας του, βελτίωσε το πρόγραμμά του και πρόσθεσε νέα μαθήματα.
Γνωστότεροι μαθητές του, κατά τον Κ. Κούμα, ήταν ο επίσκοπος Ιωαννίκιος και ο μετέπειτα επίσκοπος Σταγών Ιωσήφ.
2. Το Σχολείο του Τυρνάβου
Η Σχολή του Τυρνάβου ιδρύθηκε γύρω στο 1730, κατ' άλλους 25-30 χρόνια νωρίτερα, με δωρεές των πλουσιότερων Τυρναβιτών. Αξίζει να αναφερθεί, όμως, ότι Σχολείο στον Τύρναβο λειτουργούσε από τα μέσα του 17ου αιώνα με πρώτο γνωστό δάσκαλο τον Αναστάσιο Παντοδύναμο2 (1655).
Πρώτος γνωστός σχολάρχης (διευθυντής) ανέλαβε ο Αλέξανδρος Τυρναβίτης (1740-53) που μετέπειτα διετέλεσε δάσκαλος σε ελληνικά Σχολεία του Βουκουρεστίου. Από το 1753 ως το 1800 οι γνωστότεροι δάσκαλοι του Τυρνάβου ήταν κατά σειρά ο Ιωάννης Αγραφιώτης, ο Αμφιλόχιος Παρασκευάς και ο Λάμπρος Πάσχου. Σπουδαίος δάσκαλος της Σχολής αναδείχτηκε και ο Τυρναβίτης Ιωάννης Πέζαρος (1792-1806) που ήρθε στον Τύρναβο μετά τη θητεία του στο Σχολείο της ιδιαίτερης πατρίδας του, Τσαριτσάνης.
Το Σχολείο του Τυρνάβου απέκτησε μεγάλη φήμη στα χρόνια του Πέζαρου και αυτό οφειλόταν τόσο στη σοφία του μεγάλου ντόπιου δασκάλου όσο και στην ποιότητα της εκπαίδευσης που προσέφερε. Το 1806 ήρθε σε σύγκρουση με το μητροπ. Λάρισας Ραφαήλ, ο οποίος, για να τον “τιμωρήσει”, του απαγόρευσε το από άμβωνος κήρυγμα που κάθε Κυριακή ο σοφός δάσκαλος απηύθυνε στους Χριστιανούς του τόπου. Από τη στενοχώρια του ο Πέζαρος αρρώστησε και πέθανε (1806).
Γνωστότεροι απόφοιτοι3 της τυρναβίτικης Σχολής ήταν ο γιατρός Δημ. Αλεξανδρίδης, που εξέδιδε τον “Ελληνικό Τηλέγραφο” στη Βιέννη, οι μοναχοί Παχώμιος και Ματθαίος, ο μελλοντικός δάσκαλος στο Βουκουρέστι Πανταζής Τυρναβίτης, ο Κων. Κούμας και πολλοί άλλοι.
3. Το Σχολείο του Λιβαδίου
Το πρώτο Σχολείο που λειτούργησε στην περιοχή, κατά την παράδοση, ήταν αυτό της Ι. Μ. Αγίας Τριάδος του χωριού, ενώ κατά τα τέλη του 16ου αιώνα συναντάμε αρκετούς Λιβαδιώτες μοναχούς στο Σχολείο της Ολυμπιώτισσας στην Ελασσόνα, που φαίνεται πως είχε ιδρυθεί γύρω στα 15804. Μετά τα μέσα όμως του 18ου αιώνα λειτούργησε και στο Λιβάδι ένα βασικό Σχολείο, το λεγόμενο των “Κοινών Γραμμάτων”.
Μαθητές αυτού του Σχολείου ήταν ο Άνθιμος Ολυμπιώτης και ο μετέπειτα δάσκαλος Χρηστάκης, που δίδαξε στη Σχολή για δύο έτη. Ο επίσκοπος Πέτρας (και Λιβαδίου) Νεόφυτος άφησε ως κληροδότημα το 1753 (;) ένα σημαντικό ποσό για τη λειτουργία του Σχολείου5. Μετά το 1768 και την αλματώδη βιοτεχνική ανάπτυξη του Λιβαδίου, συστάθηκε και ανώτερο Σχολείο στην κωμόπολη στο οποίο δίδαξε ο Ιωάννης Πέζαρος (1776-1782). Μεταξύ των μαθημάτων που δίδασκε ο Πέζαρος συμπεριλαμβάνονταν φιλοσοφία, μαθηματικά, θεολογία, γραμματική, κ. α.
Επειδή η φήμη του Σχολείου και του μεγάλου δασκάλου απλώθηκε, ένα πλήθος μαθητών από γειτονικές περιοχές έρχονταν να παρακολουθήσουν τα μαθήματά του. Μεταξύ των μαθητών του σημειώνουμε τον μετέπειτα δάσκαλο Στέφανο Σταμκίδη και τον ιερέα Χαρίση Μεγδάνη από την Κοζάνη. Μετά το 1781 η Σχολή ενισχύθηκε με χρήματα και βιβλία από τον ιερομ. Άνθιμο Ολυμπιώτη. Όλα αυτά τα βιβλία, όπως και άλλα παλιότερα, κάηκαν το 1944 κατά τον εμπρησμό του τότε Α΄ Σχολείου από τους Ναζί κατακτητές.
Μετά τον Πέζαρο διευθυντές της Σχολής ανέλαβαν ο ντόπιος Τιμόθεος Σπαρμιώτης και λίγο αργότερα ο επίσης Λιβαδιώτης Ιωνάς Σπαρμιώτης, που ήταν φημισμένος μαθηματικός. Ο κώδικας της Ι. Μ. Ολυμπιώτισσας μας διασώζει αρκετά ονόματα δωρητών της Σχολής, όπως: η Αγγελίνα από τη Μοσχόπολη της Β. Ηπείρου που πρόσφερε 500 γρόσια, ο Γεώργιος Πατάκης από τα περίχωρα της Μοσχόπολης 500 γρόσια, κάποιοι Δήμος και Γεώργιος από την ίδια περιοχή πρόσφεραν 1000 γρόσια ο καθένας. Μοσχοπολίτης ήταν επίσης ο δωρητής Αναστ. Κοιμήσης, ενώ στον ίδιο κώδικα ο Νικόλαος Δημητρίου από το Μοναστήρι (Μπιτόλια) των Σκοπίων6.
Βλέπουμε λοιπόν την αγάπη των Αρβαντόβλαχων της περιοχής της ΒΔ Μακεδονίας και της Β. Ηπείρου για το ελληνικό Σχολείο του Λιβαδίου. Ο Άνθιμος πέθανε το 1794 και η επιτροπεία της Σχολής ανατέθηκε στον ηγούμενο της Ολυμπιώτισσας ιερομ. Αρσένιο. Μετά απ΄ αυτόν ο εκάστοτε επίσκοπος Πέτρας αναλάμβανε τη φροντίδα της Σχολής. Άλλοι διδάσκαλοι της Σχολής ήταν ο Νεόφυτος (1799), ο Διονύσιος (1835), ο Διονύσιος Σιάνας (1847) και ο ντόπιος Αγαθάγγελος Παπαγρηγοριάδης (1854).
Ο τελευταίος ανήγειρε ένα νέο Σχολείο, αποκλειστικά για κορίτσια (“Παρθεναγωγείον Λιβαδίου”), που λειτουργούσε ως αλληλλοδιδακτικό, ενώ μετά το 1861 ξεκίνησε τη λειτουργία του και το Νηπιαγωγείο Λιβαδίου. Άλλοι δάσκαλοι των Σχολών της κωμόπολης διετέλεσαν και οι: Κων/νος Παπαμιχαήλ (1854-8), Μαρκόπουλος (από τη Σμύρνη), Ν. Παπαευαγγελίδης, φιλόλογος από το Βελβενδό της Κοζάνης, Ν. Χαρισίου, Σωτ. Ζουζακίδης, φιλόλογος (1889)7.
Τον εικοστό αιώνα διευθυντές του Σχολείου διετέλεσαν οι Γ. Γεωργιάδης (1906) και Κ. Γκουτζιαμάνης (1909-12), μέχρι δηλαδή την απελευθέρωση της επαρχίας Ελασσόνας στον αγώνα του 1912-13. Ένα δυσάρεστο περιστατικό στην ιστορία της Σχολής του Λιβαδίου αναφέρεται το 1860. τότε κάποιοι Αρβανίτες ληστές άρπαξαν μερικά παιδιά μέσα από το Σχολείο και ζήτησαν λύτρα από τους γονείς τους. Τελικά σ΄ αυτό το επεισόδιο σκοτώθηκαν τρεις Λιβαδιώτες μαθητές8.
1. Γ. Μουγογιάννης, Η Παιδεία στην τουρκοκρατούμενη Θεσσαλία, Θ. Η. Ε΄ (Λάρισα 1985), σ. 51. 2. Λαφαζάνης Μιχ., “Τα χειρόγραφα της Βιβλιοθήκης Τυρνάβου”, εφημ, Ελευθερία, 19/7/2008, σ. 8. 3. Γ. Μουγογιάννης, ό. π., σ. 53. 4. Β. Σκουβαράς, Ολυμπιώτισσα, Αθήναι 1967, σ. 339. 5. Ε. Γκούμας, “Η Παιδεία στο Λιβάδι κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας”, Θ. Η. Ε΄(Λάρισα 1983), σ.77. 6. Β. Σκουβαράς, ό. π., σ. 460. 7. Ε. Γκούμας, ό. π., σ. 79. 8. Ε. Γκούμας, ό. π., σ. 79.