 |
Το Σχολείο των Αμπελακίων
Οι συνθήκες για την ανάπτυξη Σχολείου στα Αμπελάκια ήταν εξαιρετικές κατά τον 18ο αιώνα εξαιτίας της πρωτοφανούς οικονομικής ανάπτυξης της κωμόπολης.
Η “Συντροφιά των Αμπελακίων” για την οποία κάνουμε λόγο σε άλλες σελίδες χρηματοδότησε γενναία την εκπαίδευση στην κοινότητα διότι, εκτός των άλλων, χρειαζόταν μορφωμένους για να στελεχώσουν τις εμπορικές επιχειρήσεις εντός της Οθωμ. Αυτοκρατορίας αλλά και στο εξωτερικό, όπου η κοινότητα δραστηριοποιούνταν.
Η ίδρυση του Σχολείου στην κοινότητα χρονολογείται γύρω στο 1737. “Εις τα Αμπελάκια
έχουν και Σχολείο Ελληνικό, το οποίον εσύστησε με την προτροπήν του ο νυν αρχιερατεύων επίσκοπος του Πλαταμώνος1 ...”.Στο Σχολείο των Αμπελακίων δίδαξαν εξέχουσες προσωπικότητες, όπως οι Κ. Κούμας (1803), Ευγένιος Βούλγαρης, Άνθιμος Γαζής, Σπ. Ασάνης, Ιωνάς Σπαρμιώτης, Δανιήλ Μάγνης και Αντ. Φωτήλας. Ο τελευταίος στάλθηκε με έξοδα της “Συντροφιάς” στη Βιέννη για ανώτερες σπουδές και εν συνεχεία διορίστηκε δάσκαλος στα Αμπελάκια όπου και δίδαξε ως τα βαθιά του γεράματα2.
Άλλοι δάσκαλοι στα Αμπελάκια διετέλεσαν οι Γεώργιος Τρικαλινός, Πολυζώης και Γεώρ. Τριανταφύλλου. Ο τελευταίος, που ήταν άριστος γνώστης της Λατινικής, πρόσφερε την πολύτιμη για εκείνη την εποχή, βιβλιοθήκη του, προς χρήση των μαθητών του Σχολείου. Σύμφωνα με διάταξη του καταστατικού της “Συντροφιάς” οι καλύτεροι από τους μαθητές της Σχολής στέλνονταν στο εξωτερικό με υποτροφία της κοινότητας για ανώτερες σπουδές.
Όταν ο Σουηδός περιηγητής Bjiornstahl πέρασε το 1779 από τα Αμπελάκια, συνάντησε πολλούς που μιλούσαν πολύ καλά διάφορες ξένες γλώσσες (Γερμανικά, Γαλλικά, Ιταλικά)3. Μετά τη διάλυση της Συντροφιάς, γύρω στο 1820, η Σχολή έπεσε σε μαρασμό και έπαψε να έχει την παλιά της αίγλη και ακτινοβολία.
Το 1873 άρχισε να λειτουργεί η Μανιάρειος Σχολή (ΦΩΤΟ), με χρήματα από το κληροδότημα του Διαμαντή Μανιάρη, που περιελάμβανε Νηπιαγωγείο, Δημοτικό και Σχολείο (μέσης εκπ.). Από το αρχικό κτίσμα της Μανιαρείου (δες φωτογρ.) σήμερα σώζεται μόνον ένας κίονας. 1228
2. Η Σχολή της Ραψάνης
Η οικονομικά ανάπτυξη της Ραψάνης, όπως και των κυριότερων θεσσαλικών εμπορικών κέντρων, άρχισε στα μέσα του 18ου αιώνα. Ο Ιωάννης Λεονάρδος μας πληροφορεί ότι την εποχή εκείνη οι κυριότερες ασχολίες των Ραψανιωτών ήταν η υφαντουργία και το εμπόριο1. Το Σχολείο πρέπει να ιδρύθηκε γύρω στο 1750. Σύμφωνα με τον ντόπιο ερευνητή, Β. Παρίση το Σχολείο συστάθηκε μεταξύ του 1740 και του 17502. Μεγάλη άνθηση παρατηρήθηκε στην παιδεία της Ραψάνης μετά το 1763, οπότε και ανέλαβε την επισκοπή Πλαταμώνος, στην οποία υπαγόταν η Ραψάνη αλλά και τα Αμπελάκια, ο Διονύσιος. Η επίσημη ονομασία της Σχολής ήταν “Ελληνική Σχολή Ραψάνης”.
Σύμφωνα με το κατάστιχο3 του Αγίου Αθανασίου της Ραψάνης, το Σχολείο το 1779 είχε δύο δασκάλους, που πληρώνονταν από τους ενορίτες του προαναφερθέντος Ναού. Αργότερα οι δάσκαλοι ήταν περισσότεροι και δίδασκαν και στις δύο βαθμίδες του Σχολείου. Σύμφωνα με το κατάστιχο αυτό δάσκαλοι του Σχολείου διετέλεσαν :
Ο Γ. Ιωάννου (1778-93), ο Ιωάννης Οικονόμου Λογιώτατος εκ Ραψάνης (1790-1804), ο Παπαρίζος (1789-93 και 1801-3), ο Ιωνάς Σπαρμιώτης (1803), ο Ζήσης Χατζηκαραζησίδης (1803), ο Ραψανιώτης ιερέας Γεννάδιος (1804-7), ο Στ. Σταμκίδης (1806), ο Αθ. Παπαγεωργίου (1815), ο ντόπιος ιερέας Γεώργιος (1818-9) και ο Νεομάρτυρας Γεώργιος Χατζηλάσκαρης ο Ραψανιώτης4 (1806-8).
Η Σχολή διέκοψε τη λειτουργία της το 1821, ενώ περί το 1830 ή λίγο αργότερα άνοιξε και πάλι της πύλες της. Γνωρίζουμε ότι το 1875, οι δάσκαλοι της Καρίτσας, Αναγνώστης Δανιήλ και του Στομίου, Δημήτριος Νικολάου, υπήρξαν απόφοιτοι της ραψανιώτικης Σχολής κατά τη δεύτερη φάση λειτουργίας της. Από το ίδιο κατάστιχο παίρνουμε πολύτιμες πληροφορίες για τις επισκευές που έγιναν κατά καιρούς στο Σχολείο καθώς και τους μισθούς των δασκάλων του.
Σύμφωνα με υπολογισμούς του Β. Παρίση, το 1780 ο μισθός του δασκάλου ήταν υπερτριπλάσιος απ' αυτόν του ανειδίκευτου εργάτη5. Το 1878, με τα γεγονότα της επανάστασης του Ολύμπου, πυρπολήθηκε ο δεύτερος Ναός της κωμόπολης, αυτός της Παναγίας, οπότε δεν διασώθηκε το αντίστοιχο κατάστιχο, πράγμα που δυσχεραίνει τους ερευνητές στη διαμόρφωση μιας πιο ολοκληρωμένης εικόνας για την εκπαίδευση της Ραψάνης. Η Σχολή στη δεύτερη φάση της λειτούργησε ως αλληλοδιδακτικό Σχολείο μέχρι και την απελευθέρωση (1881).
3.Τα Σχολεία της περιοχής Αγιάς
Κατά τον Δ. Αγραφιώτη6, οι πρώτες μαρτυρίες για ύπαρξη Σχολείου στην περιοχή της Αγιάς αφορούν στη Νιβόλιανη (Μεγαλόβρυσο), ένα χωριό στις πλαγιές της Όσσας, λίγα χιλιόμετρα βορειότερα από την Αγιά. Το Σχολείο αυτό φαίνεται πως ιδρύθηκε λίγο πριν το 1700.
Λίγο αργότερα, στα τέλη του 17ου μέχρι τις αρχές του 18ου αιώνα, άρχισε η πνευματική κίνηση και στην Αγιά. Σ' αυτό συνηγορεί η χρονολογία ίδρυσης διαφόρων Ι. Μονών και ανέγερσης πολλών Ναών γύρω και μέσα στην Αγιά. Συνεπακόλουθα πολλοί ιερωμένοι πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους διδάσκοντας τα λιγοστά “κολλυβογράμματα” τους στους νέους της περιοχής.
Τις πρώτες όμως συγκεκριμένες αναφορές για ίδρυση Σχολείου έχουμε για τη γειτονική Ρέτσιανη (Μεταξοχώρι). Στο χωριό αυτό πρώτος γνωστός δάσκαλος του Σχολείου ήταν κάποιος μοναχός Χριστόφορος1 από την Άρτα (1735-40 περίπου). Στην Αγιά, στο Σχολείο που ιδρύθηκε μάλλον μετά τα μέσα του 18ου αιώνα, πρώτος δάσκαλος αναφέρεται ο ιερέας Πολυζώης Οικονόμου.
Άλλοι γνωστοί δάσκαλοι στο ίδιο Σχολείο ήταν ο Γ. Παπαμιχαήλ (1820-3) και ο ιερομόναχος Γεράσιμος Κυκκώτης από τα Κανάλια του Βόλου (π. 1820). Ο Ιωάννης Κύπριος φαίνεται πως ήταν δάσκαλος στο σχολείο της Σελίτσιανης2 (Ανατολή), γύρω στο 1813.
Άλλα ονόματα δασκάλων των Σχολείων της περιοχής Αγιάς, μέχρι το 1881 είναι τα εξής: Ζήσης Κάβρας, ο οποίος διετέλεσε και δάσκαλος των παιδιών του Βελή3 πασά, Ευστ. Ράγιος, Ν. Τσιγάρας, Γ. Καραβίδας, Ν. Ξάνθος, π. Γεώργιος Παπανικολάου, π. Νικόλαος Παπαγεωργίου, Γεώργιος Πλασταράς και άλλοι.
Το 19ο αιώνα λειτούργησαν στην περιοχή και δυο παρθεναγωγεία, ένα στην Αγιά με δωρεά του γιατρού Δ. Αλαμάνου και ένα στο Μεταξοχώρι με δωρεά του ηγουμένου της Ι. Μ. Παναγίας του χωριού Ιεροθέου Κακκάλη, που καταγόταν από το χωριό και αργότερα διετέλεσε επίσκοπος Γαρδικίου (Ζάρκου) και έπειτα Θαυμακού (Δομοκού).
1. Δ. Κ. Αγραφιώτης, ό. π., σ. 65.
2. Αυτό το Σχολείο ιδρύθηκε λίγο πριν το 1800.
3. Ο Βελής ήταν γιος του Αλή πασά Τεπελενλή και συχνά, κυρίως τους θερινούς μήνες, κατοικούσε στο “παλάτι” που είχε αναγείρει στη Δέσιανη (Αετόλοφο) της Αγιάς.
1. Ι. Λεονάρδος, Νεωτάτη της Θεσσαλίας χωρογραφία, εισαγωγή-σχόλια Κ. Σπανός, εκδ. Θετταλός, Λάρρισα 1992, σ. 99.
2. Β. Παρίσης , “Η Σχολή της Ραψάνης”, Θ. Η. Ε΄ (Λάρισα 1983), σ. 81.
3. Κ. Σπανός, Το κατάστιχο του Αγίου Αθανασίου της Ραψάνης, 1778-1889, Λάρισα 1982. Υπάρχει εκτενής ανάλυση του κατάστιχου.
4. Στοιχεία για τη ζωή του Νεομάρτυρα-δασκάλου υπάρχουν στο κεφάλαιο Λειμωνάριο των Θεσσαλών Αγίων, ενώ λεπτομέρειες υπάρχουν στο έργο: Μητρ. Κ. Αφρικής Ιγνάτιος Μανδελίδης, Ο Νεομάρτυς Άγιος Γεώργιος ο εκ Ραψάνης, “Σωτήρ”, β΄ εκδ. 2000.
5. Β. Παρίσης, ό. π., σ. 82.
6. Δ. Κ. Αγραφιώτης, “Δάσκαλοι και Σχολεία στην επαρχία της Αγιάς 1700-1881”, Θ. Η. Ε΄ (Λάρισα 1983), σ. 65-72.
1. Εδώ ενν. ο επίσκοπος Πλαταμώνος Διονύσιος. Δ. Φιλιππίδης, Γρ. Κωνσταντάς, Γεωγραφία Νεωτερική, εκδ. Ερμής 1970, σ. 123.
2. Γ. Μουγογιάννης, ό. π., σ.55.
3. J. Bjiornstahl, μτφρ. Μεσεβρινός, Το οδοιπορικό της Θεσσαλίας – 1779, εκδ. Τα τετράδια του Ρήγα, σ. 125-6.
ΛΕΖΑΝΤΕΣ: Εικ. 1. Η Μανιάρειος Σχολή στις αρχές του προηγούμενου αιώνα